Compost en digestaat: duurzame kringloopproducten
“Meer halen uit de biologische kringloop” is het credo van Vlaco vzw en haar leden. Dat zijn geen loze woorden. Het gebruik van kwaliteitsvolle compost- en digestaatproducten, kent heel wat voordelen voor bodem en klimaat.
Eindproducten van de biologische kringloop en hun positieve effecten voor bodem en klimaat
De compost- en digestaatproducten zijn gekend respectievelijk eerder bodemverbeterende middelen en organische meststoffen. Maar bepaalde digestaatproducten bevatten ook heel wat organische stof. Dikke fractie digestaat en gedroogd digestaat kunnen zo ook als bodemverbeteraar ingezet worden. Andere digestaatproducten zijn dankzij hun makkelijk beschikbare nutriënten dan weer ideaal om kunstmest te vervangen. Via onderzoek, labo-experimenten, simulaties, korte en ook lange termijn veldproeven toont Vlaco de voordelen van compost en digestaat aan. We zetten enkele voordelen op een rijtje.
Voordeel 1: Compost heeft een positief effect op de waterhuishouding van de bodem
Dankzij compost worden in de bodem stevige bodemaggregaten gemaakt met de bodemdeeltjes. Regendruppels krijgen deze aggregaten niet zo makkelijk kapot. Ze zorgen voor een betere porositeit zodat het regenwater vlotter in de bodem dringt en minder afspoelt het minder af. Onderzoek toont dat dit vooral voor leem- en kleibodems een groot voordeel is. Stevige bodemaggregaten verkleinen de kans op erosie aanzienlijk. Onderstaande grafiek toont het effect van het toedienen van compost gedurende 20 jaar op de infiltratiecapaciteit van de bodem tegenover een situatie waar alleen kunstmatig (mineraal) is bemest.
Infiltratiesnelheid (in mm/h) in functie van gft-composttoediening op het proefveld te Boutersem. Bron: Bodemkundige Dienst van België.
Een bodem met een goede bodemstructuur bevat zowel kleine als grote poriën. De grote poriën zorgen voor een betere infiltratie van het water. De kleine poriën staan in voor het vasthouden van water in de bodem. Dit werkt als een spons. Ook dit meerjarig onderzoek wijst uit dat compost vooral in lichtere zandbodems zorgt dat de bodem beter water vasthoudt en dat de planten dus beter drogere periodes zullen overleven. Onderstaande grafiek toont hoe de bodem na 20 jaar evolueert in watervasthoudend vermogen. De vergelijking is gemaakt met een bodem die enkel kunstmest kreeg.
Heel nuttig want zoet water is een schaars goed. De aarde bestaat voor ¾ uit water, maar slechts 2,5 % van het water op aarde is zoet water. Bovendien is maar 0,26 % van dat zoet water rechtstreeks bereikbaar (bron: milieurapport.be). Vlaanderen kampt al enkele jaren met hele lage grondwaterstanden. Het extra water dat compost in de bodem kan houden is dus van groot belang.
Gravimetrisch vochtgehalte (gew%) in verschillende bodemlagen in functie van gft-composttoediening op het proefveld te Boutersem. Bron: Bodemkundige Dienst van België.
Voordeel 2: Digestaatproducten kunnen kunstmest vervangen
Compost levert traagwerkende nutriënten, doordat de voedingsstoffen in compost organisch geboden zijn. De meeste digestaatproducten leveren op hun beurt makkelijk beschikbare nutriënten. Beiden zijn dus mooi complementair. Het mestdecreet legt vast hoeveel compost en digestaat gebruikt kan worden. Deze wetgeving kijkt naar de hoeveelheid macro-nutriënten stikstof en fosfor.
SAFEMANURE-project
Gft- en groencompost zijn volgens het mestdecreet “andere meststoffen”. Het statuut van digestaat hangt af van de inputstromen. Wanneer er in een vergistingsinstallatie dierlijke mest als inputstroom wordt gebruikt, dan krijgen alle uit het digestaat afgeleide eindproducten het statuut “dierlijke mest”. Volgens de Europese Nitraatrichtlijn is het gebruik van dierlijke mest beperkt tot 170 kg N/ha (totale stikstof). In functie van de werkzaamheid van deze stikstof (voor vloeibaar digestaat is dit 60 %, voor vaste digestaatproducten is dit 30 %) en indien de fosforbemestingsnorm nog niet is ingevuld, kan in de meeste gevallen de N-bemesting niet volledig met dit digestaat worden toegediend en moet een landbouwer aanvullen met andere stikstofmeststoffen, vaak kunstmest. In 2018 werd op vraag van het DG Environment van de Europese Commissie het SAFEMANURE-project uitgevoerd. Hierin werd gefocust op de optimale inzet van stikstof uit dierlijke mest, waarbij er een minimale impact is op het milieu (nitraatuitspoeling). Als resultaat van het onderzoek heeft het Joint Research Centre van de Europese Commissie RENURE-criteria opgesteld (REcovered Nitrogen from manURE). De belangrijkste voorwaarden voor deze producten zijn:
De stikstof in RENURE-producten moet voldoende beschikbaar/opneembaar zijn (dit wil zeggen onder minerale vorm aanwezig, niet gebonden aan organische stof). Dit is vertaald naar de voorwaarde:
- de verhouding minerale stikstof / totale stikstof moet ≥ 90 % zijn;
OF:
- de verhouding TOC (totale organische koolstof) / totale stikstof moet ≤ 3 zijn.
De RENURE-producten moeten veilig zijn. Dit is vertaald naar een norm voor Cu en Zn:
- Cu ≤ 300 mg/kg DS
- Zn ≤ 800 mg/kg DS
Naast de eigenschappen van de RENURE-producten gelden ook bijkomende voorwaarden naar gebruik en wetgeving omtrent de opvolging in kader van het Mestdecreet.
Vlaco screent digestaatproducten op RENURE-criteria
Vlaco heeft een screening uitgevoerd van de digestaatproducten om na te gaan in welke mate deze kunnen voldoen aan de opgelegde criteria. Vloeibaar digestaat (ruw digestaat) kan niet voldoen, omdat er nog te veel organisch gebonden stikstof aanwezig is. Een ver doorgedreven scheiding van digestaat kan een dunne fractie opleveren waarbij de verhouding minerale stikstof/totale stikstof voldoende hoog is (≥ 90 %). Interessant wordt het wanneer het gehalte fosfor (P2O5) voldoende laag is, zodat een verhoogde digestaatbemesting (boven de 170 kg totale stikstof/ ha) met dunne fractie mogelijk is. Een voorbeeld is uitgewerkt in onderstaand kadertje.
Dunne fractie digestaat van mest, energiegewassen en organisch-biologische afvalstoffen
- Droge stofgehalte: 2,4%
- Organische stofgehalte: 1,3%
- Totale N: 4,42 kg N/ton
- Minerale N : 4,3 kg N/ton
- Nmin/Ntotaal: 97% (moet ≥ 90%) => +
- TOC/Ntotaal: 1,63 (moet ≤ 3) => +
- Totale P2O5: 0,63 kg P2O5/ton
Zonder RENURE-statuut kan tot 170 kg N/ha worden toegediend, dit wil zeggen (170/4,42=) 38 ton/ha dunne fractie digestaat. Met RENURE-statuut kan bemest worden tot boven de limiet van 170 kg N/ha. Bijvoorbeeld voor een toepassing van 250 kg N/ha (dit moet op basis van een analyse omgerekend worden naar de hoeveelheid werkzame N) kan (250/4,42=) 56 ton/ha dunne fractie digestaat worden toegediend, wat overeenkomt met een bemesting van 36 kg P2O5/ha (56*0.63). Hiermee is de fosfaatbemestingsnorm voor de meest strenge fosfaatklasse voor de meeste teelten niet bereikt.
Vlaco berekende dat een dunne fractie digestaat met het RENURE-statuut, dat een voldoende hoeveelheid minerale stikstof bevat, vanaf een N/P-verhouding van ≥ 4,5 een zeer interessant bemestingsproduct wordt: dan kan een grotere hoeveelheid van de N-bemesting worden ingevuld, zonder dat hierbij de fosforbemestingsnorm wordt overschreden. Dit is een duurzame vorm van bemesting, want een groter gedeelte van de gewasbehoefte wordt ingevuld met dunne fractie digestaat, zonder beroep te moeten doen op minder ecologisch N-kunstmeststoffen. Een bemesting met dunne fractie digestaat voegt weinig tot geen koolstof toe aan de bodem. De landbouwer kan dunne fractie digestaat in zijn teeltrotatie combineren met andere organische meststoffen of bodemverbeterende middelen die veel organische stof en weinig snel beschikbare nutriënten bevatten, zoals groen- of gft-compost.
Het is aan Europa om de resultaten van dit onderzoek verder om te zetten in Europese wetgeving. Nadien kan de Vlaamse Overheid deze wettelijke voorwaarden mee inbouwen in het Vlaamse Mestbeleid.
